Əl hesablama vasitələri

Paylaşmaq!

Əl hesablama vasitələri bugünkü, elektron dərsimizin əsas mövzusu olacaq. Odur ki, əziz dostlar, dəyərli oxucularım və dinləyicilərim, həmçinin gadirov.com saytının daimi ziyarətçiləri, youtube abunəçilərim və sosial şəbəkə istifadəçilərim sizləri Kompüter Texnologiyasının Əsasları moduluna həsr olunmuş elektron dərsliyində salamlayıram.

Əl hesablama vasitələri

Mexanikaya qədər dövrdə hesablamaya ehtiyac qədim insanların praktiki fəaliyyəti nəticəsində əmələ gəlmişdir. Bəşəriyyətin ilk yaranan dövrlərində adamlar hesab və say nə olduğunu bilməyiblər. Təkamül prosesləri nəticəsində ibtidai insanların yavaş-yavaş təbiəti dərk etməsi və əməklə məşğul olması əcdadlarımızı vəhşi yaşayış tərzindən çıxmağa və sivil həyat qurmağa vadar etmişdir. Çətin və dözülməz aclıq şəraitində ovçuluqla, əkin-biçin işləri ilə məşğul olan insanlar, qida qıtlığının qarşısını almaq məqsədilə öz artıq qalan qənimətlərini və əmək məhsullarını bir-birləri ilə mübadilə etməyə, onların yerinə ehtiyac duyduqları digər malları almağa məcbur olurdular.Belə hal isə qədim alış-verişin, haqq-hesabın əsasını qoymuş, müxtəlif sayma və hesablama üsullarının meydana çıxmasında mühüm rol oynamışdır. 

Barmaq üsulu ilə hesablama

Barmaqlar çox gözəl hesablayıcı alət hesab olnurdu. Onların köməyiylə 5-ə qədər hesab etmək mümkün idi, əgər iki əl istifadə edilsə 10-a qədər, ayaqlarla birlikdə 20-ə qədər hesab etmək olurdu. Bu isə insanların ehtiyaclarının əksəriyyəti üçün praktik olaraq çatırdı. Saymaq üçün insanlar əvvəl bir əlin barmaqlarından, sonra hər ikisinin, bəzi hallarda isə hətta ayaq barmaqlarından istifadə edirdilər. Əllə sayma, insanın hansı dildə danışmağından asılı olmayaraq çox asan başa düşüldüyü üçün, bu üsul ayrı-ayrı millət nümayəndələrinin alver etdiyi ticarət yerlərində insanların çox karına gəlir. 

Daşlarla hesablama üsulu

Taxta çubuqların köməyi ilə hesablama

Qədimdə instrumental hesabın daha bir növü istifadə edilirdi. — kərtiklərlə (nişanlar) taxta çubuqların köməyi ilə. Orta əsrlərdə nişanlardan hesab və vergilərin yığılması üçün istifadə edirdilər. Nişan iki uzununa hissəyə kəsilirdi, biri kəndliylə qalırdı, başqa — vergilərin yığıcısında. Hər iki hissədə kərtiklər görə və verginin ödənişinin hesabı aparılırdı, hansı ki, nişanın hissələrinin cəmləməsiylə yoxlayırdılar. Məsələn İngiltərədə bu üsul XVII yüzilliyin sonuna kimi mövcud idi.

İplərə kiçik düyünlərin tətbiq ilə hesablama

Çinlilər, hindlilər, perulular ipin kiçik düyünlərilə sayların təqdim  etməsi və hesabı aparılması üçün istifadə edirdilər. Amerika hindliləri onları “KUİRU” adlandırırdılar. Ticarətin arması ilə əlaqədar kiçik düyünlü iplər, nişanlar artıq hesablamların ehtiyacını təmin edə bilmirdi.

Hesab üçün qurğuların inkişafının zəif olmasının səbəbləri nə idi?

1.Hesabın inkişafına əhəmiyyətli ehtiyaca yox idi; 2.İnsanlarının arasında əlaqə olmadığına görə təcrübə mübadiləsi praktik olaraq olmurdu və yeni ixtiralar çox gec yayılırdı; 3.İnsanın beyini kifayət qədər ölçüdə abstrakt düşüncəyə uyğunlaşmış deyildi.

İlk hesab aləti-Abak

Təxminən 3000 il əvvəl (V əsr bizim eradan əvvəl), hesab üçün Misirdə ilk hesab alətlərindən-abakdan (abakus) istifadə etməyə başladılar və beləliklə hesablama texnikanın inkişafı başlandı.

Abak gəlişi ilə  mexanikayaqədərki dövr başlanır. Abak sözünün mənşəyi təyin edilməmişdir. Alimlərin əksəriyyəti hesab edir ki, «Abak» semit kökündən olub toz qatıyla örtülmüş lövhəciyi bildirir.

Misir abakı haqqında ilkin informasiya Heradota aiddir. B.e.ə. IV əsrdə. Pifaqor şagirdlərin abakın işinin qaydalarını öyrətməyi məqsədəuyğun hesab edirdi. Bizə birinci çatmış yunan güldanında abakın şəkili b.e.ə. III əsrə aiddir.

Qədim yunan abakı

Qədim yunan abakı (Egey dənizində Salamin adasında tapıldığı üçün «Salaman lövhəsi» də adlanır) dəniz gilindən düzəldilmiş lövhəcik təşkil edirdi. Lövhə üzərində olan yarıqlarda (cığırlarda) daşlar yerləşdirilirdi (latınça “daşlar”-“calculos” adlandırılırdı, buradan da “kalkulyator”, “kalkulyasiya” sözləri meydana gəlmişdir).

Bu aralıqlarda olan daşların sayı onluq say sisteminin ədələrinə uyğun olaraq 0- 9 arasında dəyişirdi. Ədədlərin toplanması zamanı uyğun mərtəbəyə bir daş əlavə edilir, daşların sayı 9-u keçdikdə həmin aralıqdan əvvəlki aralığa bir daş əlavə edilir və cari aralıqdakı daşlar götürülürdü. Beləliklə, sadə şəkildə hesablama prosesi yerinə yetirilirdi. b.e.ə. V əsrdə abak Yunanıstanda və Misirdə geniş yayılməşdır.

Abakın yeni variantı Suanpan

Bu barədə informasiya SyuyYuenin “Şuşu tcizii” adlı kitabında verilmişdir. Bu qurğunu 12-ci əsrdə yaradılmış indiki “çötkə”nin ulu əcdadı hesab etmək olar. “Çötkə” Rusiyaya, bəzi mənbələrə görə, 14-cü əsrdə, digər mənbələrə görə isə 17-18-ci əsrlərin qovşağında tacirlər tərəfindən gətirilmişdir.

“Soroban” adlı ədədi informasiya emalı qurğusu

“Soroban” adlı ədədi informasiya emalı qurğusu 1400-cü ildə Yaponiyada yaradılmışdır. Buna abak da deyilir. “Soroban” orta əsrlərdə Çindən Yaponiyaya gətirilmiş “Suanpan” əsasında düzəldilmiş qurğudur. “Soroban” ən müasir kompüterlərlə təchiz edilmiş  Yaponiyada bugün də istifadə edilir. 1500-cü ildə Leonardo da Vinçi Yapon abakının modifikasiyası olancəmləyici qurğu düzəltmişdir. 10 dişli çarxlardan qurulmuş bu qurğu 13 mərtəbəli ədədləri cəmləyə bilirdi.

Neperin riyazi tirlər yığımı haqqında

1617-ci ildə Neper hesab əməllərinin icrasını asanlaşdıran riyazi tirlər yığımı ixtira etmişdir. Tirlərin üzərində 0-dan 9-dək rəqəmlər və bunların hasilləri olan ədədlər yazılmışdır.

Vurma əməlini icra etdikdə, üzərində uyğun rəqəmlər yazılmış tirlər yanaşı elə düzülür ki, tirlərin yan üzlərində nəticə görünür. Bu qurğu ilə bölmə və kvadrat kökalma əməllərini icra etmək mümkün idi.

Edmund Günterin loqarifm xətkeşi

1620-ci ildə Edmund Günter (1581-1626) Paris Elmlər Akademiyasında hazırladığı hesablama xətkeşini nümayiş etdirir. Xətkeşin köməkliyi ilə ədədlərin üzərində hesablama əməliyyatları ilə yanaşı ədəddən kökalma, kvadrata yüksəltmə, ədədin kub kökünü almaq, triqonometrik funksiyaları hesablama və s. əməliyyatları yerinə yetirmək mümkün idi.

Uilyam Otredin dairəvi loqarifm xətkeşi

1622-ci ildə ingilis həvəskar-riyaziyyatçısı Uilyam Otred ədədi informasiyanın emalı üçün dairəvi loqarifm xətkeşi yaratdı. Bunun sadəliyinə baxmayaraq mürəkkəb hesablamalar aparmağa imkan verirdi.

Beləliklə biz Əl hesablama vasitələri mövzusu ilə tanış olduq. Sonda bir müəllif kimi qeyd etmək istəyirəm ki, elektron dərsliyim müstəqil öyrənmək istəyən yeni başlayan istifadəçilər, müəllimlər və istehsalat təlimi ustaları üçün nəzərdə tutulub. İnanıram ki, yeni öyrənən istifadəçilər üçün bu elektron dərsim də faydalı olacaq. Odur ki, xeyirxah iş görmək imkanını qaçırmayın. Mövzunu sosial şəbəkələrin birində paylaşın. Kanalıma abunə olun ki, bu elektron dərsdən digər dostlarınızda yararlana bilsinlər. Baxdığınız və kanalımı izlədiyiniz üçün sizlərə təşəkkür edirəm.

© İstifadə edilərkən gadirov.com-a istinad olunmalıdır